Digging the digital

Het is lang geleden dat ik een boek zo snel heb uitgelezen. De laatste jaren moet ik me echt door boeken heen ploeteren en her en der momenten vinden om weer een hoofdstuk te lezen. Maar om onverklaarbare reden heb ik Robin Sloan’s Sourdough in twee dagen uitgelezen. Misschien omdat ik deze dagen wat meer ruimte had om te lezen, omdat het deze keer een paperback was die ik makkelijk mee kon nemen naar de speeltuin terwijl de kinderen losgaan op de glijbaan. Of omdat het verhaal gewoon makkelijk wegleest. Korte hoofdstukken en een niet al te lastig plot. Nadat ik in The Atlantic een recensie van het boek las vielen de puzzelstukjes voor me op hun plek. Het boek gaat niet alleen over brood bakken, maar over cultuur. Hoe cultuur verschillend kan worden geïnterpreteerd, hoe technologie en cultuur rond elkaar dansen als DNA strengen en elkaar beïnvloeden.

Geheim genootschap

Net als Sloan’s meest bekende werk “Mr. Penumbra’s 24-Hour Bookstore” kent dit verhaal elementen die me aanspreken. Een wat introvert hoofdpersoon, een geheim genootschap rondom een bepaald thema en een mix van analoge en digitale technologie met wat fantasie. Hoofdpersoon Lois Clary is een computer programmeur bij een groot techbedrijf in San Francisco, bezig om repetitief werk overbodig te maken. Robot-armen zullen allerlei taken van ons mensen overnemen. Dat gaat steeds beter, maar één probleem krijgen ze niet opgelost. Hoe kan een robot altijd op perfecte wijze een rauw ei open tikken en de inhoud netjes in een kom krijgen, zonder eierschaal en zonder te morsen.

Ik laat een complete vertelling van het boek achterwege, die kun je prima op Goodreads vinden. De eerste helft van het boek is een genot om door te lezen. Sloan kan met een paar rake observaties een beeld wegzetten van de situatie en de omgeving. Zoals het moment dat Lois een huis binnenloopt voor de eerste ontmoeting met de Lois Club. De beschrijving van de kamers in het huis is treffend voor de personen die ze er later zal aantreffen

Every single surface told a story. A long one. With digressions.

Langzaam verandert het leven van Lois en komt ze door twee broers met een bezorgdienst in aanraking met de wereld van zuurdesem brood. Ze krijgt een desemstarter, de biologische cultuur die nodig is om een brood te maken. De pot met ondefinieerbare blubber is eigenlijk de hoofdpersoon in het boek. Alle gebeurtenissen in het boek hebben te maken met deze biologische bacteriecultuur die er voor zorgt dat zuurdesem brood zijn karakteristieke vorm, textuur en smaak krijgt. Langzaam verandert het eigenaarschap van deze cultuur. Was deze eerst van de Mazg broers, die via e-mail verhalen vertellen over de herkomst van de starter, later zal Lois de starter meer eigen maken. Door er mee te werken, door via moderne technologie (van internetfora tot DNA onderzoek) er achter te komen hoe de starter is opgebouwd.

Het ei probleem

Lois krijgt in de eerste helft van het verhaal te maken met alle onderdelen die “Penumbra” zo aantrekkelijk maakten voor me, de verbinding tussen het artisanale brood bakken en het high-tech Slurry (een weinig subtiele verwijzing naar Soylent Green), de mysterieuze e-mails van één van de twee Mazg broers en natuurlijk de bijzondere starter voor het zuurdesembrood.

De broers hebben een bijrol in het boek als de doorverteller van hun cultuur. Waar de starter een biologische cultuur is, maar afkomstig is uit een grotere cultuur uit Europa, van eilanden en piraten. Met verhalen, liefde en verdriet. Waar muziek een belangrijk onderdeel is in de groei van de biologische cultuur.

Door het boek heen lees je hoe de cultuur verandert onder invloed van de technologie. Niet alleen hoe de startercultuur verandert, maar ook hoe de werkcultuur verandert. Als Lois in een helder ogenblik de oplossing vindt in de code om het ei-probleem op te lossen, maakt dat kortstondig een held van haar. Maar tegelijkertijd is het effect van de robotisering en AI merkbaar op de werkvloer van de cafetaria, waar nota bene de eerste betalende klant van Lois de scepter zwaait. De wisselwerking tussen de voortschrijdende technologie op de werkcultuur. Maar technologie is meer dan machines die mensen vervangen, net als cultuur niet iets is wat je makkelijk schaalbaar kunt reproduceren.

Lois probeert met de nieuwe technologie van de robotarm het bijzondere brood te reproduceren, maar daar is meer voor nodig dan een slim algoritme. De hippe klanten in de vooruitstrevende foodhal hebben tevens weinig boodschap aan de verhalen van de Mazg-cultuur. Eerder zijn ze bezig “snapping photos to post on the expedient image-based social network” om te laten zien dat ze als een van de eerste er zijn geweest. Technologie wordt onderdeel van de cultuur en maakt van een oude traditie een gimmick. Waarom zou je naar het verleden kijken als er nog zoveel toekomst is te ontdekken?

Tech cultuur

In het tweede deel krijgt het verhaal een wat meer magisch-realistische wending, met de foodmarkets van San Francisco als twee kampen tussen oud en nieuw, analoog en digitaal, high-tech en low-tech. Waar niet iedereen blijkt te zijn wie ze zeggen en waar een bacterie-kolonie een mogelijk synoniem kan zijn voor de wereld waar we zelf in leven en voor verantwoordelijk zijn. Waar die desemstarter lijkt voor iets groters te staan en dat op onnavolgbare wijze laat merken. Ik zal niet teveel verklappen.
Het tweede deel van het boek zit vol met wendingen en om eerlijk te zijn, it’s a stretch. Er is op dit moment veel gaande in de wereld van voedselbereiding en de manier waarop we ons voedsel verbouwen. Maar de weg die Sloan kiest, waar elke bacterie-kolonie een oorlog voert in je koelkast, voorraadkast of oven, ik vond het wel wat lachwekkend en eerlijk gezegd niet heel boeiend om te lezen.

Maar als ik achteraf denk over de rode draad in het verhaal, hoe vooruitstrevende technologie achter de schermen wordt gecontroleerd door onverwachte personen in het verhaal. De spanning tussen de “oude” vertelcultuur waar mensen, aanraking, muziek en verhalen een centrale rol spelen en de “nieuwe” cultuur met robots, afstand tussen mens en natuur, klinische bereiding en naderhand bedachte authenticiteit. Voedsel vertelt verhalen, brengt culturen bij elkaar, draagt geschiedenis in zich. Het is geen sinecure om dat door technologie en VC-funded startups over te laten nemen en efficiënter te maken. Misschien lees ik er meer in dan nodig, maar met het oeuvre en de achtergrond van Robin Sloan, zit ik er misschien niet zo ver naast. Het zijn wel thema’s die me aanspreken en waar ik graag over lees en denk.

Het boek eindigt positief, maar met een vreemde twist, waarbij de hoofdpersoon “ineens” een liefdesrelatie zou moeten krijgen met één van de broers uit de e-mails. Er zijn parallellen te trekken met de geschiedverhalen die gedurende het boek worden verteld, maar ik vind het net iets te geforceerd.

Een speciale vermelding wil ik nog geven aan Horace Portacio, de bibliothecaris van Marrow Fair. Hij verzamelt en cureert menukaarten van de hele wereld uit alle tijden. Het lijkt mij een heerlijke hobby om te hebben en om mee bezig te zijn. Iets wat Horace in het boek dan ook duidelijk laat blijken.

Van mij krijgt dit boek 4 sterren. Ik heb er van genoten, maar tot op zekere hoogte. Met name de eerste helft van het boek is een heerlijke lofzang op de foodculture en dendert lekker door. In het tweede deel zakt het verhaal wat in en draait het een onverwachte richting in. Die in mijn ogen niet nodig was.

Robin Sloan – Sourdough ⭐⭐⭐⭐