De dag begon best rustig. Zo’n typische maandag zonder al teveel beslommeringen. Kinderen zijn naar school en ik zit wat vervelend administratief werk te doen. Ineens komt de pushmelding van Nu.nl binnen dat er een schietpartij gaande is in Utrecht, op een plein aan de andere kant van de stad waar ik woon. Maar wel vlakbij de school waar mijn dochter zit.
Inmiddels zijn we een dag verder en voert het te ver om alles wat is gemeld en uitgezonden weer de revue te laten passeren. De school waar mijn dochter zit werd afgesloten tot nader order, dus hielden wij de berichtgeving nauwgezet in de gaten. Gedurende de dag begonnen mij een paar dingen op te vallen. Het zijn wellicht wat open deuren als je naar vergelijkbare cases kijkt, maar nu ik er zelf wat meer bij betrokken ben als inwoner van Utrecht en vader, heb ik er iets meer dan normaal bij stil gestaan.
Trouwens, mijn dochter is gewoon veilig thuis. Ze was geschrokken over wat is gebeurd maar inmiddels is alles weer bij het oude
Herhalingen
Alle zenders en titels gingen vol op het orgel en starten een liveblog, live-uitzendingen, verslaggevers ter plaatse en directe berichtgeving via met name Twitter. Maar gedurende de middag werd duidelijk dat er weinig echt duidelijk is. En dat de nieuwtjes mondjesmaat naar buiten kwamen. Dus krijg je herhaling na herhaling van alles wat je al lang hebt gezien. Tijdens de live journaaluitzendingen worden tweets voorgelezen die je zelf al voorbij hebt zien komen, verslaggevers ter plekke vertellen keer op keer hetzelfde verhaal waar niets aan wordt toegevoegd. Die herhalingen zijn misschien om de tijd te vullen, om updates te geven voor mensen die net inschakelen, maar volgens mij kijken nog maar weinig mensen zonder een laptop of telefoon naar dergelijke uitzendingen.
Is hier geen andere vorm in te vinden? Kunnen redacties niet ondertussen op zoek naar andere invalshoeken voor het verhaal of kijken hoe ze op een andere manier kunnen berichtgeven? Natuurlijk heeft elke vorm en elk bericht tijd nodig om te produceren. Zomaar wat improviseren op landelijke TV is ook niet de beste oplossing. Maar is het per se nodig om zo’n tien keer in een uur de korte eerste reactie van Mark Rutte te laten zien die naar het crisisberaad gaat? Waar hij eigenlijk niets zegt, sterker nog, waar juist het antwoord op de laatste vraag “wat gaat u nu doen” na tig keer een lachwekkend effect krijgt. LuckyTV in the making.
Aan de andere kant, ik heb zelf vrijwel non-stop zitten kijken tussen 11:00 en 17:00 uur, juist omdat er íets nieuws zou kunnen komen. Of dat nu een bericht is van de burgemeester, de naam die bekend wordt. Of wat voor ons eigenlijk het meest belangrijk is, krijgt de schietpartij geen vervolg in de buurt van de school?
We kijken vooral TV om maar zeker te weten dat dát nieuws niet wordt gemeld.
Meta verslaglegging
Gedurende de dag is er best wat tegengestelde berichtgeving. Is er één locatie waar is geschoten of zijn er meer? Is er iets bekend over mogelijke slachtoffers? Maar er is ook berichtgeving die direct impact heeft. Zoals het ophogen van het dreigingsniveau. In de persconferentie maakt de Nationaal Coördinator bekend dat het dreigingsniveau voor de provincie Utrecht wordt verhoogd naar niveau 5. Hij legt kort uit wat dat betekent maar daar blijft het verder bij.
Een deelredactie zou hier wellicht dieper op in kunnen gaan. Een eigen versie maken van de opbouw die op de site van NCTV is te vinden en daar meer tekst en uitleg bij geven. Dat kun je online prima doen, beeldmateriaal is prima te delen via Twitter. Op TV kun je hier naar verwijzen of eveneens verder op in gaan.
Dat geldt voor meer zaken die gedurende zo’n dag gebeuren. Zoals de opmerking van Rutte die naar het crisisberaad in het Torentje gaat. Wat betekent dat? Wat gaan ze daar (waarschijnlijk) doen? Op welke momenten komt zo’n beraad bij elkaar en wie maken daar deel van uit? Ergens begin van de middag was bij de NOS wel een redactielid op de zender die er iets over vertelde maar dat was maar eenmalig. De korte video met Rutte werd veelvuldig herhaald. Tot op het vervelende af.
Je weet dat met onverwachte gebeurtenissen als vandaag mensen de hele dag het nieuws volgen. Veelal via de traditionele TV kanalen, maar natuurlijk met laptop of telefoon op schoot. Ik begrijp dat redacties op dagen als deze onder meer druk dan gewoonlijk staan, maar ik denk dat het juist relevant is om dan als titel een ander geluid te laten horen over de gebeurtenissen. Niet meteen een liveblog starten en vermenigvuldigen wat al veel is gedeeld.
Proces en het product
Zou een titel als De Correspondent hier aan bij kunnen dragen? Zij zijn het zelfbenoemde medicijn tegen de waan van de dag. Ik vermoed dat ze als organisatie niet zijn ingericht op direct inhaken op gebeurtenissen als vandaag, maar is het een rol die ze op zich kunnen nemen? Meer het grotere plaatje laten zien, al dan niet in kleine brokjes gedoseerd, het proces van het maken laten zien in plaats van alleen het eindproduct (een infographic, een kant en klaar journalistiek stuk). Kan dit van waarde zijn op een dag waar het nieuws van alle kanten komt, al dan niet geverifieerd en in een oplopend tempo? Bij mij doemt nu al weer de gedachten van burgerjournalistiek op, een niet al te succesvol experiment uit het recente verleden.
Al met al wat losse gedachten na een dag in Utrecht, waar wereldnieuws zich vermengde met persoonlijke zorgen om mijn naasten. De rol van media is onmiskenbaar. Die rol is veranderend met veel actoren zoals TV, social media, liveblogs, memes, maar eveneens dark channels zoals Whatsapp, email, Telegram en DM-kanalen. Hoe biedt je daar als mediamerk een stem die niet alleen napraat en herhaalt, maar door zoeken naar impact en meta-verhalen een eigen stempel op drukt?
Update dinsdag: De Correspondent stuurde vanochtend onderstaande mail. Duidelijk hoe zij in deze situatie staan!
===
Goedemorgen Frank,
Vandaag sturen we je een iets andere mail dan gebruikelijk.
Dat heeft te maken met de tragische gebeurtenissen in Utrecht van gisteren. Na lang wikken en wegen brachten die gebeurtenissen ons tot het besluit vandaag even geen nieuwe stukken te publiceren. Graag vertellen we je onze overwegingen hiervoor.
De gevolgen van de schietpartij – of er sprake was van een terroristisch motief was gisteravond nog niet duidelijk – zijn hoe dan ook groot. In de eerste plaats voor de slachtoffers en hun naasten natuurlijk. Daarnaast werd het hoogste dreigingsniveau ingesteld: de infrastructuur van Utrecht ging plat, scholen sloten de deuren en inwoners van de stad bleven thuis. Ongeacht het motief van de dader, hield de acute angst voor aanslagen Nederland gisteren in haar greep.
Natuurlijk hield dat ons op de redactie ook bezig. In persoonlijke zin – een aantal van ons woont in Utrecht, velen van ons hebben er vrienden en familie wonen – maar ook in journalistieke zin. Want een gebeurtenis als deze plaatst ons, zelfverklaard medicijn tegen de waan van de dag, voor een terugkerend dilemma: hoe te reageren?
De gewone verhalen brengen zoals we die gepland hadden – in dit geval: over de Provinciale Statenverkiezingen – voelt ongepast. Alsof we de gebeurtenissen negeren of de tragiek ervan bagatelliseren.
De gebeurtenis in een bredere context plaatsen, zoals we vaker met groot nieuws doen– daarvoor missen we nog te veel feitelijke informatie. Is er bijvoorbeeld überhaupt sprake van een terroristische aanslag? Zo ja, houdt deze verband met de aanslag in Nieuw-Zeeland van afgelopen vrijdag? Zo nee, waarom schoten de autoriteiten dan wel acuut in de terrorisme-modus? Geen van deze vragen kunnen we nu beantwoorden. En speculeren: dat doen we liever niet.
Vandaar ons besluit: vandaag even geen nieuwe verhalen in je inbox (en zeker geen instant-analyses). Mocht je de laatste ontwikkelingen rondom de gebeurtenis willen volgen: nu.nl houdt een helder en feitelijk liveblog bij. Ondertussen maken wij even een pas op de plaats. Ons medeleven gaat uit naar de slachtoffers en nabestaanden.
Morgen vind je weer een normale nieuwsbrief in je inbox.
===
Headerbeeld: Constellate on Unsplash
Veel herkenbaars in je verhaal Frank. Zelf was ik ook in Utrecht gisteren, en wat me aan de online en tv berichtgeving opviel is vooral hoe het onrust aanwakkert. Terwijl de berichtgeving letterlijk inhoudsloos is, suggereert het format (de hijgerigheid, live, er bovenop) zoals je schrijft, dat er ieder moment iets belangrijks kan gebeuren, en dus blijf je het volgen.
Je hebt in dit soort gevallen alleen iets aan berichtgeving als het van belang is voor je handelingsperspectief in een verder nog chaotische en onzekere situatie. De hijgerigheid suggereert wel dat je iets zou moeten doen, anything, maar geeft je geen suggesties wat dan. Je wordt verteld dat er een stress situatie is maar krijgt geen bruikbare informatie voor je fright, fight or flight reflexen. Want die verslaggevers weten uiteraard helemaal niets. Ze dragen alleen maar hun eigen fight or flight onrust aan jou over omdat zij met hun stress ook nergens heen kunnen. Op dat moment zijn ze niet professioneel genoeg kennelijk om dat te doorbreken en te doorzien dat hun eigen diep menselijke reflexen niet betekenen dat er echt iets te melden valt.
Handelingsinformatie gisteren die in de berichtgeving wel van belang was, zijn dingen als dat de school van je dochter in lock-down was, dat je uit voorzichtigheid beter niet de straat op kon gaan zolang ze die gast nog niet te pakken hadden, dat treinen bussen en trams niet reden, en dat de A2 deels afgesloten was. De eindeloze herhaling van alle overige ruis maakt dat je die handelingsinformatie nog over het hoofd zou kunnen zien ook. Veel had achterwege kunnen blijven, zonder dat dat de ernst van de zaak had gebagatelliseerd en zonder mensen ongeïnformeerd te laten.
Zoals op de radio bijvoorbeeld meer het geval was. Dat format, liedjes draaien, leent zich niet goed voor de hijgerigheid die op tv wel kan. Dus daar was er vooral elk half uur een kort bulletin “we weten nog niets meer, en de burgemeester zegt dat je beter binnen kunt blijven”. Dat was op alle andere kanalen ook ruim voldoende geweest.
(Het doet me denken aan de nieuwsvoorziening na de vuurwerkramp in Enschede in 2000. Niets van wat de tv of pers bracht de eerste 24 uur was bruikbaar. Het enige waar we in de eerste chaotische uren wat aan hadden was handelingsinformatie. Zoals de locatie van gewonden-nesten en triage-plaatsen. Zodat we de verdwaasde mensen die we op straat tegen kwamen naar professionele hulp konden wijzen.)
Replied to De vorm van het nieuws bij #24oktoberplein by Frank Meeuwsen