De afgelopen dagen ben ik wat overvoerd met allerlei artikelen, korte reportages en langere podcasts die een thema gemeen hebben. Dat thema was niet vooropgezet, ik vermoed dat ik langzaam maar zeker in een nieuwe bubbel geraak. Het thema kan ik nog niet benoemen met één overkoepelende term, maar het raakt de randen van online privacy, het monster wat we hebben geschapen met sociale netwerken, de positieve kracht van sociale media maar tegelijk de problemen die het veroorzaakt. Hoe Facebook zich meer en meer in de nesten werkt. Al met al voelt het als die horizon die opdoemt waar we heen bewegen. Ik heb geen idee hoe dat nieuwe landschap er uit ziet, ik weet alleen dat het weer compleet anders zal zijn als het landschap waar we nu in leven.
Pionier
Jaron Lanier is één van de pioniers van het web. Hij is de bedenker van de term Virtual Reality en heeft enorm veel betekent op dat vlak. Zowel als maker, denker en als criticaster. De eerste keer dat ik Lanier online tegenkwam was met zijn befaamde essay Digital Maoism uit 2006. Ik heb het destijds gelezen en ik weet dat ik er van onder de indruk was maar ik zou nu niet meer exact weten waar ik dan van onder de indruk was. Ik kocht zijn boek You are not a gadget, wat ik deels heb gelezen. Maar inmiddels zijn we jaren verder en soms kwam ik zijn naam nog wel tegen.
Lanier gaf eerder dit jaar een fabuleus interview in de Ezra Klein Show. In deze podcast praten Lanier en Klein over allerlei onderwerpen, van zijn doorlopende onenigheid met Timothy Leary tot het utopische denken van nieuwe generaties. Ik heb de complete podcast van anderhalf uur nog niet uitgeluisterd, maar één deel van het gesprek wil ik al delen omdat het me zo aan het denken zette.
Gratis software versus kapitalisme
In de jaren ‘80 ontstond de free software movement, het idee dat alle software online gratis moest zijn. Voor zover er toen al een online was natuurlijk. Maar de prille software-industrie moest de ultieme democratie zijn. De code gratis verkrijgbaar, mensen werken er vrijwillig aan. Opvallend was dat er gelijktijdig een ander orthodox geloof was. Het geloof dat alles niet te sociaal moest zijn. Het geloof van de vrije onderneming, het kapitalisme. De eerste tech-entrepeneurs kwamen op, zoals Bill Gates en Steve Jobs.
Jaron Lanier stelt dat in die beginjaren er een vreemde situatie was waarin deze twee idealismen naast elkaar bestonden. Er was maar één mogelijkheid als je in een kapitalistische wereld de software gratis wil houden. Advertenties.
Google is het ultieme voorbeeld hoe de twee idealismen samenkwamen in hun businessmodel, gratis diensten die betaald worden door advertenties.
Het probleem is dat technologie zich steeds verder verbetert. Algoritmes worden beter en het complete systeem optimaliseert zichzelf. Dit zorgt dat het advertentiemodel verandert in globale gedragswetenschappen. Door de feedback loops op ons online gedrag wordt de advertentie industrie steeds beter in het voorspellen en veranderen van menselijk gedrag. Wat ons brengt waar we nu zijn.
Lanier gaat vervolgens in op het gedachtenexperiment hoe een andere digitale wereld er uit kan zien. Een digitale wereld die is gebaseerd op betalingen en op auteurschap. Hoe zou het online landschap er uit zien als je een microbetaling zou doen voor gebruik van sociale netwerken, zoals je betaalt voor een dienst als Netflix? En stel dat je geld kunt verdienen als je succesvol bent op dat sociale netwerk? Als het succes van een sociaal netwerk niet wordt bepaald door de kracht van het advertentienetwerk of hoe een algoritme polariserende meningen met elkaar in contact kan brengen. Maar als de kracht zit in het positieve, in het samen maken en verbeteren van een netwerk? En daar dan op gepaste wijze voor beloond worden.
Ik vind het interessante gedachtengang, ik heb er wel mijn bedenkingen bij en ik vraag me af of dit iets is waar je bij grote groepen mensen de handjes voor op elkaar krijgt. Is het mogelijk om een open marktplaats te realiseren die zonder grenzen kan functioneren, waarbij geen centrale eigenaar is (Google, Facebook etc) maar een werkelijk decentrale open marktplaats?
Luister naar het interview van Ezra Klein met Jaron Lanier, verdiep je in het werk van laatstgenoemde en verwonder je over de soms bijzondere gedachtenexperimenten van Lanier.
Bekijk ook zeker zijn TED talk over hetzelfde onderwerp. Met de prachtige oneliner:
We cannot have a society in which, if two people wish to communicate, the only way that can happen is if it’s financed by a third person who wishes to manipulate them.
Wauw.
