Waarom een online identiteitsbewijs niet werkt

“Ik denk dat Gordon gelijk heeft, ik weet niet hoe dat juridisch kan. Alle anoniempjes, de zogenaamd heldhaftige toetsenridders, die daar maar in hun zolderkamertje verschrikkelijke teksten uitgooien, niet meer anoniem. En de techbedrijven die hebben ook echt een verantwoordelijkheid. Die hebben te lang gezegd “We weten het niet”. En daar is ook echt een rol en goed genoeg kan Brussel dit ook veel beter regelen. Maar de stap is eigen gedrag en benoemen wat er gebeurt in je omgeving. Iedereen kent iemand, bespreek het. Dat is niet politiek-correct zijn, dat is een fatsoenlijke samenleving willen zijn. “

Aldus D66 lijsttrekker Sigrid Kaag bij Goedemorgen Nederland op 12 maart. Het fragment is terug te kijken vanaf 4 minuten in de uitzending.

Het is een lastig dilemma. Je wilt aan de ene kant dat mensen zich vrij kunnen bewegen op het internet maar tegelijk wil je de haatzaaierij, polarisatie en online pesten terugdringen. Doe je dat door aanpassingen in moderatie, betere wetgeving die zowel in het vleesleven als het digitale leven geldig is of doe je dat door meer restricties op internet?

In reacties online (hoe ironisch) wordt al snel gesproken dat Kaag een online identiteitsbewijs wil als je iets wil doen op het web. Ik lees dat niet in de bovenstaande uitspraak, anders dan dat ze het initiatief van Gordon steunt. Hij heeft een petitie overhandigd aan Sander Dekker. Hij wil dat je een geldig identiteitsbewijs moet overleggen voordat je een socialmedia-account kunt aanmaken.

Zonder bewijs geen internettoegang

Maar waar leg je de grenzen over zo’n account? Als ik een account wil starten op een sociaal netwerk, dan moet ik een identiteitsbewijs tonen. Wie bepaalt wat een sociaal netwerk is? Wat als ik een blog wil maken met reactiemogelijkheden? Of een nieuwsbrief starten? Iets op een chatkanaal zoals Discord wil plaatsen? IRC? Youtube video’s opnemen? Vimeo? Een Slack kanaal wil starten? Lid wil worden van een Slack kanaal? Een semi-publiek forum? Een betaald en afgesloten forum? Een Telegram groep? Signal? SMS? Wat als ik op mijn lokale computer notities plaats die automatisch worden gepubliceerd op een website? Wat als ik een eigen server heb in mijn eigen huis en ik host vanaf daar een wiki met open source software? Kan ik op Github een account aanmaken met bijbehorende site? En hoe werkt dit op mobiele apps? Kan ik in 2031 zonder identiteitsbewijs nog wel het internet op? Krijg ik dan nog wel een modem met toegang? Moeten mijn kinderen straks een bewijs van goed gedrag overleggen om een internetabonnement af te kunnen sluiten?

Dit is geen apocalypisch scenario waar een alziende overheid elke online beweging in de gaten houdt en er op acteert. Ik schets de glijdende schaal van dit soort plannen. Technologie en wetgeving liggen al decennia met elkaar in de knoop. Stel dat Europa het voor elkaar krijgt dat een identiteitsbewijs verplicht is voor tot een sociale netwerken. Hoe bepaal je dan wát een sociaal netwerk is voor toekomstige bedrijven? En wie controleert de identiteitsbewijzen? Moet dat met een kopie paspoort of is hier een scenario denkbaar voor blockchain toepassingen? Een app als IRMA geeft aan een sociaal netwerk simpelweg door dat jij een natuurlijk persoon bent. Verder niet wie je bent, wat je BSN is of wie je vrienden zijn. Maar dan schiet je mogelijk het doel voorbij. Want dat moet volgens Gordon zijn: Als jij mensen lastig valt op het web, dan weten we je te vinden en krijg je een gepaste straf.

De kracht van anoniem online

Hoe dan om te gaan met mensen die zich juist anoniem willen bewegen op het web. Omdat ze zich dan vrij voelen, juist vanwege hun geaardheid. Hoe gaan we dan om met klokkenluiders? Hadden we dan iets als de Panama Papers gehad?

Ik ben het met Gordon eens. Nooit gedacht dat ik zo’n zin op mijn blog zou zetten, maar goed. Ik ben het met hem eens. Er moet iets gebeuren tegen het ongebreidelde populisme, pesten en haatzaaien op het web. Ik geloof niet in een online identiteitsbewijs. Het web heeft geen landsgrenzen, kent geen fysieke mogelijkheden om een identiteitsbewijs af te dwingen (grensposten) en omdat het internet de grootste archiefkast en kopieermachine ter wereld is, zijn de nadelen van een online identiteitsbewijs te groot. Plus, wie weet wat een toekomstige overheid er onder haatzaaien gaat verstaan. Waar liggen die grenzen?

Reset het verdienmodel

Naar mijn mening zit de oorzaak van de problemen bij de netwerken zelf. Expliciet bij het verdienmodel van de netwerken. Een verdienmodel dat is gebaseerd op het versterken van woede. Het verdienmodel dat draait op advertenties. Om dat mogelijk te maken zijn er twee machines nodig:

1. Zoveel mogelijk data van advertentiekijkers om voor de adverteerder betrouwbare cijfers te leveren tegen een acceptabele prijs voor die data
2. Hou de advertentiekijker zo lang mogelijk op je platform om je platform relevant te houden voor de adverteerder. En om meer data van de advertentiekijker te krijgen.

Techbedrijven hebben een direct belang om jou zo lang mogelijk op hun platform te houden: Meer data, meer interactie tussen gebruikers (wie liket wat, wie praat met wie en wie retweet wat) om zo het netwerk van potentiële doelgroepen in kaart te brengen. En dat voor een zacht prijsje bij een adverteerder aan te bieden. Of een politieke partij. Of een andere overheidsdienst.

Nog niet zo lang geleden schreef ik in mijn nieuwsbrief: “[…]het afsluiten van Trump’s account als dat van Sci-Hub zijn wat mij betreft geen stap in de goede richting. Het lost het onderliggende probleem niet op, het verdienmodel van de netwerken. Die zijn gericht op algoritmische amplificatie voor het eigen gewin. Als dat blijft bestaan, zal er altijd een prikkel zijn om de gebruikers langer op de site te houden en inmiddels blijkt dat ophef en polarisatie daar voor kan zorgen.”

Mensen blijven mensen. Zelfs met een online identiteitsbewijs zullen we manieren vinden om elkaar dwars te zitten, te pesten en onwelriekende gedachten te verspreiden. Het internet verandert niets aan dat primaire gedrag. We kunnen wel zorgen voor een verandering in de prikkel van internetbedrijven om geld te verdienen. Het afsluiten van bepaalde prikkels zoals ongebreidelde groei door VC geld, gebaseerd op dataverzameling en -verhuur. Opsplitsen van techbedrijven verandert niets aan die prikkel. Wetgeving en regulering wel. Daar heeft Sigrid Kaag een goed punt. Brussel kan daar meer in betekenen dan Den Haag. Zoals sociale netwerken geen silo meer moeten zijn, dragen wij niets bij door van Nederland een silo te maken en af te sluiten van Europese en wereldpolitiek.